Katılım Öncesi Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance - IPA) Nedir?
Avrupa Birliği’ne üye olmak için başvuran ve adaylığı resmen onaylanan ülkelere, birlik tarafından çeşitli mali yardımlar sağlanmaktadır. 2007 yılı itibariyle tek bir yapı altında çeşitli programların yürütülmesini öngören bir sistem planlanmış, aday ve potansiyel aday ülkelere yapılan mali yardımlar Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) adı altında birleştirilmiştir.
IPA ile aday ülke mevzuat ve standartlarının AB mevzuat ve standartlarıyla uyumlu hale getirilmesi ve aday ülkenin reformları uygulaması için gerekli olan kapasitelerinin oluşturulması hedeflenmektedir. Söz konusu yardımlar, AB üyeliği sürecinde olan ülkelere, AB müktesebatına uyum yönünde almaları gereken siyasi, ekonomik, yasal ve idari tedbirler için mali kaynak sunmaktadır. Böylelikle aday ülkeler AB üyeliğiyle birlikte gelen hak ve yükümlülüklere hazırlanmaktadır.
1999 yılı Helsinki Zirvesi’nde adaylık statüsü kazanan ülkemiz de IPA kapsamında sağlanan mali yardımlardan faydalanmaktadır. Bahse konu mali yardımlarla, Türkiye’nin AB’ye üye olma yolundaki ihtiyaç ve öncelikleri göz önüne alınarak; ekonomik ve sosyal uyuma, kalkınmanın desteklenmesine, sınır ötesi işbirliğine, insan kaynaklarının geliştirilmesine, kurumların ticari ve idari kapasitelerinin artırılmasına yönelik projeler yürütülmektedir.
Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) I. Dönem (2007-2013)
2007-2013 yıllarını kapsayan birinci dönemde Türkiye’ye aktarılan AB mali yardımları beş bileşen altında yapılandırılmıştır. Üçüncü, dördüncü ve beşinci bileşenler altında; ilgili bakanlıklar tarafından - Çok Yıllı Planlama Belgesi’ndeki amaç ve önceliklere ulaşmak için yapılacak faaliyetleri tanımlayan - Operasyonel Programlar hazırlanmıştır. İlgili alan, sektör ve bölgelere ilişkin analizleri içeren Operasyonel Programlar aracılılığıyla AB mali yardımlarının Türkiye’nin öncelikli kalkınma hedefleriyle uyumlu şekilde kullanılması sağlanmaktadır.
Bu bileşenler aşağıdaki şekilde tanımlanmış ve uygulanmıştır:
- Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma
Bu bileşen kapsamında, AB müktesebatına uyum sağlamaya yönelik kapasite geliştirme projelerine mali destek sağlanmıştır. İlgili çalışmalar, dönemin AB Bakanlığı tarafından yürütülmüştür.
- Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği
Bu bileşen kapsamında, sınır bölgelerinde ekonomik ve sosyal kalkınmaya yönelik işbirliğini hedefleyen çalışmalar yapılmıştır. İlgili çalışmalar, dönemin AB Bakanlığı tarafından yürütülmüştür.
- Bölgesel Kalkınma
Bu bileşen altında oluşturulan Operasyonel Programlar aracılığıyla; atık su, içme suyu ve entegre katı atık altyapı projelerinden, demiryolu altyapı projelerine, KOBİ’ler, sanayi altyapısı, Ar-Ge, inovasyon projelerinden turizm projelerine çok sayıda projeye mali yardım sağlanmıştır. Söz konusu programlar ilgili bakanlıklar sorumluluğunda yürütülmüştür.
Tablo 1. IPA I. Dönem Bölgesel Kalkınma Bileşeni Operasyonel Programları ve Sorumlu Bakanlıklar
Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı ile ülkemiz ekonomisinin rekabet gücünün artırılması ve bölgesel sosyo-ekonomik farklılıkların azaltılması amaçlanmıştır. Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uygulanan Rekabetçi Sektörler Programı’nın IPA I. Dönemi programının resmi adıdır.
Çevre Operasyonel Programı ile çevrenin korunması, halkın çevre anlamında yaşam standardının iyileştirilmesi, atık su arıtma, kaliteli içme suyu sağlanması ve entegre katı atık tesislerinin kurulması amaçlanmıştır. (http://www.ipa.gov.tr)
Ulaştırma Operasyonel Programı ile etkin ve dengeli bir ulaşım sistemi oluşturulması, inşa edilecek Trans-Avrupa Şebekeleri (TEN-T) üzerinde emniyet ve karşılıklı işletilmesini sağlamak için ülkemizin ulaştırma altyapısının iyileştirilmesi hedeflenmiştir. (http://op.ubak.gov.tr)
- İnsan Kaynaklarını Geliştirme
Bu bileşen kapsamında, bilgi toplumuna geçiş sürecinde istihdam olanaklarını artırmak ve sosyal uyumu teşvik etmek hedefleriyle İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı (İKG OP) hazırlanmıştır. İKG OP kapsamında istihdam, mesleki eğitim, hayat boyu öğrenme ve sosyal dışlanma ile mücadele alanlarında uygulanan projeler desteklenmiştir. İKG OP, o dönemki adıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (şimdiki adıyla Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) tarafından yürütülmüştür. (http://www.ikg.gov.tr/)
- Kırsal Kalkınma
Bu bileşen kapsamında hazırlanan Kırsal Kalkınma Operasyonel Programı ile tarım, hayvancılık, gıda, balıkçılık ve alternatif tarım alanlarında faaliyet gösteren işletmelere, üretici bireylere, kooperatiflere ve üretici birliklerine hibe programları aracılığı ile mali yardım sağlanmıştır. Bu program, o dönemki adıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (şimdiki adıyla Tarım ve Orman Bakanlığı) tarafından yürütülmüştür. (https://www.tkdk.gov.tr/)
Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) II. Dönem (2014-2020)
2014-2020 yıllarını kapsayan ikinci dönemde fonların daha etkin kullanımını sağlamak amacıyla sektörel bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu kapsamda birinci dönemde oluşturulan bileşen temelli yapı yerine, yeni dönemde finanse edilmesi planlanan sektörler ve ilgili çalışmaları yürütecek sektör sorumlusu kuruluşlar belirlenmiştir. 2014-2020 döneminde ayrıca, fonların etkinliğini artırmak için “sonuç odaklı izleme” yaklaşımı benimsenmiştir. Buna göre girdi ve çıktı göstergeleri yerine sonuç göstergelerinin izlenmesi amaçlanmaktadır.
Bu çerçevede Türkiye’ye aktarılan AB mali yardımları aşağıdaki beş temel politika başlığı altında yapılandırılmıştır:
- Birliğe Üyelik için Hazırlayıcı Reformlar
- Sosyo-ekonomik ve Bölgesel Kalkınma
- İstihdam, Sosyal Politikalar, Eğitim, Cinsiyet Eşitliğinin Teşviki ve İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi
- Tarım ve Kırsal Kalkınma
- Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği
Bu beş politika başlığı altında, aşağıda yer alan 9 öncelikli sektör ve sektör sorumlusu kuruluş belirlenmiştir. Bunlar aşağıdaki gibidir:
Daha detaylı bilgiyi sitemizin "Avrupa Birliği - Türkiye İlişkileri" sayfasında bulabilirsiniz.
IPA'da Kurumlar
Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) kapsamında sağlanan fonların, AB Mali Düzenlemelerinin idari ve mali yönetim ilkeleri çerçevesinde kullanılmasını sağlayacak çeşitli kamu idareleri belirlenmiştir. Bu çerçevede bazı kurumların rol ve görevleri şu şekildedir:
