Avrupa Birliği Türkiye İlişkileri

İlk Başvuru ve Ankara Antlaşması

Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) 1958 yılında kurulmuş, Türkiye ise 31 Temmuz 1959'da Topluluğa ortaklık başvurusunda bulunmuştur. AET Bakanlar Konseyi, Türkiye'nin yapmış olduğu başvuruyu kabul ederek üyelik koşulları gerçekleşinceye kadar geçerli olacak bir ortaklık anlaşması imzalanmasını önermiştir. 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan ve 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe giren Ankara Antlaşması ile Türkiye’nin AB ile ilişkileri resmi olarak başlamıştır. Ankara Anlaşması, Türkiye ile AB’nin bütünleşmesi için, hazırlık dönemi, geçiş dönemi ve nihai dönem olarak üç devre öngörmüştür. Taraflar arasındaki ekonomik farklılıkları azaltmaya yönelik ‘Hazırlık Dönemi'nde, Türkiye herhangi bir yükümlülük üstlenmemiştir.

Katma Protokol

13 Kasım 1970 tarihinde imzalanan ve 1973 yılında yürürlüğe giren Katma Protokol ile birlikte, Ankara Anlaşması'nda öngörülen hazırlık dönemi sona ermiş ve Geçiş Dönemi’nin hükümleri ve tarafların üstleneceği yükümlülükler belirlenmiştir. Bu dönemde taraflar arasında sanayi ürünleri, tarım ürünleri ve kişilerin serbest dolaşımının sağlanması ve Gümrük Birliği'nin tamamlanması öngörülmüştür. AET pek çok sanayi mallarına uyguladığı gümrük vergileri ve miktar kısıtlamalarını tek taraflı olarak sıfırlamıştır. Türkiye’nin AB kaynaklı sanayi ürünlerinde gümrük vergilerini sıfırlaması öngörülmüş ve Gümrük Birliği’nin fiilen yürürlüğe girmesi için 22 yıllık bir süre tanınmıştır.

Türkiye-AB ilişkileri, 1970'li yılların başından 1980'lerin ikinci yarısına kadar, siyasi ve ekonomik nedenlerden dolayı istikrarsız bir seyir izlemiştir. 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından ilişkiler resmen askıya alınmıştır. 1983 yılında Türkiye'de sivil idarenin yeniden kurulması ile beraber Türkiye-AET ilişkilerinin canlandırılması süreci başlamıştır.

Tam Üyelik Başvurusu

Türkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde, Ankara Anlaşması'nda öngörülen yükümlülüklerin tamamlanmasını beklemeden, üyelik başvurusunda bulunmuştur. Komisyon, kendi iç bütünleşmesini tamamlamadan Topluluğun yeni bir üyeyi kabul edemeyeceğini açıklamıştır. Ayrıca, Türkiye'nin, Topluluğa katılmaya ehil olmakla birlikte, ekonomik, sosyal ve siyasal alanlarda gelişmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Gümrük Birliği

1995 yılında Gümrük Birliği kararı kabul edilmiş ve 1 Ocak 1996’da yürürlüğe konmuştur.  Buna göre Türkiye, AB sanayi mallarına uygulanan gümrük vergilerini kaldırmıştır. Buna ek olarak taraflar arasında yapılacak ticari işlemlere ilişkin tüm gümrük vergileri kaldırılmıştır. Türkiye ile imzalanan Gümrük Birliği anlaşması, Avrupa Birliği’nin üye olmayan bir ülke ile kurduğu ilk önemli ve işlevsel gümrük birliği örneği olmuştur. Anlaşma ile taraflar arasındaki ilişkiler ileri bir noktaya ulaşmıştır.

Tam Üye Adaylığı

10-11 Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi'nde Türkiye'nin adaylığı resmen onaylanmıştır. Bu kapsamda Türkiye için de Katılım Ortaklığı Belgesi hazırlanmasına karar verilmiştir. Türkiye için hazırlanan ilk Katılım Ortaklığı Belgesi 8 Mart 2001 tarihinde AB Konseyi tarafından onaylanmıştır.  Katılım Ortaklığı Belgesi'nde yer alan önceliklerin hayata geçirilmesine yönelik program ve takvim 19 Mart 2001 tarihinde Türkiye tarafından onaylanmıştır. Katılım Ortaklığı Belgesi, Avrupa Birliği tarafından 2003, 2005, 2006 ve 2008 yıllarında gözden geçirilmiştir. Ulusal Program ise 2003, 2005 ve 2008 yıllarında güncelleştirilmiştir.

Üyelik Müzakereleri

17 Aralık 2004 tarihli Brüksel Zirvesi'nde, Türkiye-AB ilişkilerinde bir dönüm noktası daha yaşanmış ve Zirve'de Türkiye'nin siyasi kriterleri yeteri ölçüde karşıladığı belirtilerek 3 Ekim 2005'te müzakerelere başlanması kararı alınmıştır. Tüm müzakere başlıklarında tarama süreci tamamlanmıştır. 30 Haziran 2016 tarihi itibarıyla 33 fasıl başlığından 16'sı açılmış, 1 fasıl kapatılmıştır. 15 başlıkta ise müzakereler devam etmektedir. AB Komisyonun tavsiyesi ile 8 başlıkta ise müzakereler kısmen askıya alınmıştır. 34 ve 35'inci fasıllar da üyelik takvimi netleştiğinde görüşülecektir.